Γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, από εύπορη οικογένεια.
Ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος Κυριαζής και δολοφονήθηκε από τους Γενίτσαρους ενώ η μητέρα του ονομαζόταν Μαρία και λέγεται πως είχε μία αδελφή την Ασήμω και έναν αδελφό, τον Κωστή.
Στην ηλικία των είκοσι ετών σκότωσε στο Βελεστίνο έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, και κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα του αρματολού θείου του Σπύρου Ζήρα.
Αργότερα βρίσκεται στο Άγιο Όρος, φιλοξενούμενος του ηγουμένου της Μονής Βατοπεδίου Κοσμά, με τον οποίο ανέπτυξε στενή φιλία.
Μετά από πρόσκληση του Πρέσβη της Ρωσίας, ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη για σπουδές. Στο σπίτι του Πρέσβη γνωρίζει τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, μέγα διερμηνέα του Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Όταν ο Υψηλάντς έφυγε για το Ιάσιο, προκειμένου να γίνει ηγεμόνας της Μολδαβίας, ο Ρήγας τον ακολούθησε. Έγινε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, αδερφό του παππού της Μαντώς Μαυρογένους και ταξίδεψε για το Βουκουρέστι, έδρα της ηγεμονίας.
Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας (1790) ο Μαυρογέννης αποκεφαλίστηκε ως υπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη. Εκεί γνώρισε σημαντικούς Έλληνες εμπόρους αλλά και τυπογράφους.
Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας (1790) ο Μαυρογέννης αποκεφαλίστηκε ως υπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη. Εκεί γνώρισε σημαντικούς Έλληνες εμπόρους αλλά και τυπογράφους.
Στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα, (την επαναστατική του προκήρυξη) σε χιλιάδες αντίτυπα, προκειμένου να μοιραστούν στους Έλληνες των υπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων.
Ακόμα, τύπωσε το "Σχολείον των ντελικάτων Εραστών", το "Φυσικής απάνθισμα", "Ηθικός Τρίπους", "Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας", "Τα Δίκαια του ανθρώπου" καθώς και το "Νέος Ανάχαρσις". Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τις νέες ιδέες που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή ή μετάφραση βιβλίων στα Ελληνικά.
Το όραμα του Ρήγα ήταν η απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν τότε διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα.
Οι δύο προκηρύξεις στάλθηκαν στην Τεργέστη, για να τα παραλάβει ο Ρήγας και να τα προωθήσει στην Ελλάδα. Η επιστολή με τη οποία ενημερώνει τους συνεργάτες του για την αποστολή των επαναστατικών εντύπων, πέφτει στα χέρια του Δημ. Οικονόμου που καταδίδει το Ρήγα στην αυστριακή αστυνομία και εκδίδεται εντολή σύλληψής του στην Τεργέστη.
Ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη την 1η Δεκεμβρίου του 1797 και κατόπιν οδηγήθηκε στη Βιέννη, όπου ανακρίθηκε μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του. Κατάληξη των ανακρίσεων, σε συνδυασμό με τις συνεννοήσεις με τον Σουλτάνο, ήταν να εντοπιστούν από τους συλληφθέντες οι Αυστριακοί και άλλων εθνοτήτων υπήκοοι για να δικαστούν από τις Αυστριακές αρχές, εκτός από τους Οθωμανούς, που απελάθηκαν και οδηγήθηκαν στην Οθωμανική επικράτεια για να υποστούν τις κυρώσεις του Σουλτάνου.
Μόλις μαθεύτηκε η σύλληψη του Ρήγα, πολλοί έκαναν έκκληση, στο σουλτάνο Σελίμ Γ΄, για την απελευθέρωσή του. Ανάμεσα σε αυτούς ο φίλος του Ρήγα, Οσμάν Πασβανόγλου ηγεμόνας του Βιδηνίου και ο Αλή Πασάς, αλλά μάταια.
Ο Ρήγας (40 χρονών) και οι επτά σύντροφοί του με συνοδεία των αυστριακών αρχών παραδόθηκαν στις 10 Μαΐου 1798 στους Τούρκους του Βελιγραδίου και φυλακίστηκαν στο παραποτάμιο φρούριο του Βελιγραδίου.
Εκεί, ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 12 Ιουνίου του 1798, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη.
Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα
Για την απελευθέρωση της Ελλάδας και των άλλων βαλκανικών λαών από την οθωμανική τυραννία, ο Ρήγας ως πραγματικός ηγέτης φρόντισε για την προετοιμασία της επανάστασης και την εφαρμογή της.
Έδωσε σημασία στην ανύψωση πρώτα του ηθικού των σκλαβωμένων και στη δημιουργία επαναστατικής διάθεσης για να πάρουν τα όπλα εναντίον του τυράννου. Κατά την εφαρμογή του επαναστατικού του σχεδίου χρησιμοποίησε τα δύο σημαντικά μέσα της επικοινωνίας, τον ήχο και την εικόνα. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τους τέσσερις στρατηγούς του και τέσσερις παραστάσεις από τα κατορθώματα του Μ.Αλεξάνδρου, το οποίο πρόσφερε στους σκλαβωμένους ως πρότυπο ανδρείας και αποφασιστικότητας. Γι αυτό εξ άλλου και στον Υμνο Πατριωτικό, στροφή 33, αναφωνεί:"Αλέξανδρε, τώρα να βγης
Από τον τάφον, και να ιδής,
Των Μακεδόνων πάλιν
Ανδρείαν την μεγάλην,
Πώς τους εχθρούς νικούνε,
Με χαρά στη φωτιά"
Σε μια εποχή όπου όλοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως ελευθερωτή των λαών, ο οποίος μάλιστα βρισκόταν δίπλα στη σκλαβωμένη Ελλάδα, ο Ρήγας δεν έγραψε ένα στίχο, δεν τον ύμνησε. Αντίθετα εκείνη την εποχή τύπωνε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προσφέροντάς τον ως πρότυπο στους Έλληνες.
Εξέδωσε επίσης τον τόμο "Νέος Ανάχαρσις", όπου αναφέρεται στην ένδοξη ιστορία της αρχαίας Ελλάδας. Με το τραγούδι, με τον επαναστατικό παιάνα "Θούριος", προσπαθεί να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους και να τους ωθήσει στη μεγάλη απόφαση, την επανάσταση.
Στους στίχους διεκτραγωδεί τη θλιβερή κατάσταση των σκλαβωμένων:
"Ως πότε παλληκάρια θα ζούμεν στα στενά
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στις ράχες, στα βουνά;
να φεύγωμ' απ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;
Τι σ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;
Στοχάσου πως σε ψένουν καθ ώραν στ φωτιά"
(Θούριος, στιχ.1-2,4-6,9-10)
Τονίζει όμως στους σκλαβωμένους πως η ελευθερία είναι αξία ανώτερη και από τη ζωή, γι αυτό εκφράζοντας και την εμπειρία των σαράντα χρόνων ζωής του, βροντοφωνεί
"Κάλλιο ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή"
(Θούριος,στιχ.7-8)
Παροτρύνει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν τα όπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης
"Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί,
αράπηδες και άσπροι, με μια κοινή ορμή,
για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί
πως είμασθ΄αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή"
(Θούριος, στιχ.45-48)
Ακόμη, ως πραγματικός ηγέτης έδινε σημασία στον ψυχολογικό παράγοντα των σκλαβωμένων . Προσπαθούσε να ανυψώσει το ηθικό τους. Γι αυτό καταρρίπτει ως μύθο τη διάχυτη πεποίθηση ότι τάχα τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα. Δείχνει απεναντίας ότι στην πραγματικότητα ήταν ευάλωτα και ενισχύει έτσι το φρόνημα των επαναστατών. Ο επαναστατικός παιάνας, Θούριος, γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή στο χώρο των Βαλκανίων, εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους για τον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Μάλιστα, η διάδοση και εξάπλωση του αποτελεί μοναδικό, ίσως, φαινόμενο στην ιστορία των λαών.
"Ως πότε παλληκάρια θα ζούμεν στα στενά
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στις ράχες, στα βουνά;
να φεύγωμ' απ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;
Τι σ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;
Στοχάσου πως σε ψένουν καθ ώραν στ φωτιά"
(Θούριος, στιχ.1-2,4-6,9-10)
Τονίζει όμως στους σκλαβωμένους πως η ελευθερία είναι αξία ανώτερη και από τη ζωή, γι αυτό εκφράζοντας και την εμπειρία των σαράντα χρόνων ζωής του, βροντοφωνεί
"Κάλλιο ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή"
(Θούριος,στιχ.7-8)
Παροτρύνει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν τα όπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης
"Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί,
αράπηδες και άσπροι, με μια κοινή ορμή,
για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί
πως είμασθ΄αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή"
(Θούριος, στιχ.45-48)
Ακόμη, ως πραγματικός ηγέτης έδινε σημασία στον ψυχολογικό παράγοντα των σκλαβωμένων . Προσπαθούσε να ανυψώσει το ηθικό τους. Γι αυτό καταρρίπτει ως μύθο τη διάχυτη πεποίθηση ότι τάχα τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα. Δείχνει απεναντίας ότι στην πραγματικότητα ήταν ευάλωτα και ενισχύει έτσι το φρόνημα των επαναστατών. Ο επαναστατικός παιάνας, Θούριος, γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή στο χώρο των Βαλκανίων, εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους για τον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Μάλιστα, η διάδοση και εξάπλωση του αποτελεί μοναδικό, ίσως, φαινόμενο στην ιστορία των λαών.
Ο Ρήγας κατά την προετοιμασία του επαναστατικού του σχεδίου σκέφθηκε πως είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των σκλαβωμένων στην πολεμική τέχνη και σύμφωνα με τις ισχύουσες απόψεις της εποχής του, για να είναι σε θέση να αντιπαραταχθούν στο στρατό του σουλτάνου. Για το σκοπό αυτό μεταφράζει το "Στρατιωτικόν Εγκόλπιον",ενός τότε διάσημου Γερμανού στρατηγού. Με την ενέργεια τους αυτή θα τόνωνε το ηθικό των σκλαβωμένων, οι οποίοι θα έβλεπαν ότι εκπαιδεύονται στην πολεμική τέχνη της εποχής όπως εκπαιδεύεται και ο στρατός του σουλτάνου...
Πρέπει να τονιστεί πως ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες, γηγενείς δύναμις των σκλαβωμένων. Δεν υπάρχει στα έργα του, στο Θούριό του, έκκληση στις τότε μεγάλες δυνάμεις Ανατολής και Δύσης, για βοήθεια στην επανάστασή του. Πίστευε πως οι ξένες δυνάμεις θα εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους και μόνο. Με την επικράτηση της επανάστασής του, τέλος, στη θέση του οθωμανικού δεσποτισμού θα δημιουργούσε τη Νέα Πολιτική Διοίκησή του, τη νέα τάξη πραγμάτων στο βαλκανικό χώρο, με την εφαρμογή του Δημοκρατικού Καταστατικού Συντάγματος και των Δικαίων του Ανθρώπου.
Στήριξε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία και όχι στην κληρονομική εξουσία. Πρότυπά του ήταν η Δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών και η Γαλλική Επανάσταση.
"Κάλλιο 'ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή" (στίχ. 7-8)
Στους στίχους διεκτραγουδεί την θλιβερή κατάσταση των σκλαβωμένων, την αβεβαιότητα της ζωής και της περιουσίας από τις αυθαιρεσίας της οθωμανικής εξουσίας:"Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί
σκοτώθηκαν, κι' αγάδες, με άδιοκον σπαθί.
Κι' αμέτρητ' άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά 'φορμή"
(Θούριος, στίχ. 17-20).
Ως πραγματικός επαναστάτης, ακόμη, προσπαθεί να συνενώσει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν τα όπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης, εναντίον του κοινού τυράννου. Γι΄ αυτό διακηρύσσει:
"Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,
αράπηδες και άσπροι, με μιά κοινή ορμή,
για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί
πως είμεθ΄ αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή"
(Θούριος, στίχ. 45-48).
Στό ίδιο πνεύμα ο Ρήγας προσθέτει στο άρθρο 34 των Δικαίων του Ανθρώπου ένα παράδειγμα για τη συνεργασία των λαών, οι οποίοι θα απαρτίζουν το κράτος του: "Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην. Και τούτος πάλιν δι' εκείνον και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και Βλάχον".
Επίσης, ο Ρήγας στο επαναστατικό του έργο χρησιμοποίησε και τoν ψυχολογικό παράγοντα για να πετύχει τους σκοπούς του. Κάνει χρήση του όρκου, τακτική που ακολουθείται μετέπειτα από τους Φιλικούς και τους αγωνιστές του ΄21. Βάζει τους σκλαβωμένους να ορκιστούν στην απόφασή τους για επανάσταση, με βαρύ τίμημα στην αθέτηση του όρκου τους:
"Κι' αν παραβώ τον όρκον ν΄αστράψ΄ο Ουρανός,
και να με κατακάψη να γένω σαν καπνός",
(Θούριος, στίχ. 39-40)
Ακόμη έπρεπε να καταρρίψει ως μύθο τη διάχυτη πεποίθηση ότι τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα και να ενισχύει κατ' αυτόν τον τρόπο το φρόνημα των σκλαβωμένων. Γι' αυτό φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των "Γκιρζιανλήδων", που επαναστάτησαν στην περιοχή της Θράκης. Βροντοφωνεί στον Θούριό του πώς ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν:
"Ποτέ μην στοχασθήτε πως είναι δυνατός
Καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός
Τριακόσιοι Γκιρζιανλήδες τον έκαμαν να διή
Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή",
(Θούριος, στίχ. 111-114).
Στον Θούριό του ο Ρήγας απευθύνει προσκλητήριο στους Ελληνες που εξ αιτίας της σκλαβιάς ξενιτεύθηκαν. Τους προσκαλεί να επιστρέψουν και να στρατευθούν για την λευθεριά, τώρα που η επανάσταση ξεκινά, τονίζοντας πως ενδοξότερο είναι να πεθάνει κανείς για την πατρίδα:
"Οσ' απ' την τυραννίαν πήγαν στην ξενιτιά,
Στον τόπον τους καθένας ας έλθη τώρα πιά.
Ως πότε οφφικιάλιος, [=αξιωματούχος] σε ξένους βασιλείς;
΄Ελα να γίνης στύλος δικής σου της φυλής.
Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή".
(Θούριος, στίχ.49-50, 55-57).
Επί πλέον τονίζει Ο Ρήγας στον Θούριο του και των προγόνων την ανδρεία για την ελευθερία, προβάλλοντάς τους ως παράδειγμα, για να τους μιμιθούν:
"Πώς οι προπάτορές μας ωρμούσαν σαν θεριά
για την ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά.
Ετζι κ' ημείς, αδέλφια, ν' αρπάξωμεν για μιά
Τ' άρματα, και να βγούμεν απ' την πικρή σκλαβιά".
(Θούριος, στίχ. 116-120).
Μέσα στους στίχους του Θουρίου βρίσκει κανείς και τις πολιτικές πεποιθήσεις του Ρήγα: Διατυμπανίζει πως η αναρχία είναι μορφή τυραννίας,
"γιατί κ' η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά"
(Θούριος, στίχ. 27)
Διακηρύσσει τις ιδέες του για ανεξιθρησκεία,
"Στην πίστιν του καθένας ελεύθερος να ζή".
(Θούριος, στίχ. 43)
Για δικαιοσύνη και πάνω από όλα για ελευθερία στους τελευταίους στίχους του Θουρίου του αναφωνεί:
"Κ' εις την δικαιοσύνην να σκύψη ο εχθρός
κ' ελεύθεροι να ζώμεν, αδέλφια, εις την Γήν".
(Θούριος, στίχ. 124 και 126).
0 Σχόλια