(11 Ιουνίου 1910 - 25 Ιουνίου 1997)
Ο «βασιλιάς» του βυθού Ζακ-Ιβ Κουστό
Ο θαλασσοδαρμένος ωκεανογράφος και σύγχρονος εξερευνητής που μας δίδαξε τη μαγεία του υγρού στοιχείου!
Ο άνθρωπος που έκανε τους τηλεοπτικούς μας δέκτες να γεμίσουν από μπλε εικόνες δεν χρειάζεται περαιτέρω συστάσεις.
Ο πασίγνωστος δύτης και υποθαλάσσιος εξερευνητής αγάπησε το υγρό στοιχείο πιο πολύ και από τη ζωή του, γι' αυτό και του αφιερώθηκε ολόψυχα.
Φωτογράφος, κινηματογραφιστής, εφευρέτης καταδυτικού εξοπλισμού και συγγραφέας, έκανε μόνος του για την προώθηση της υποθαλάσσιας γνώσης και την προστασία του περιβάλλοντος όσα παλεύουν να κατορθώσουν ιδρύματα και παγκόσμιοι οργανισμοί!
Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι στον Κουστό οφείλεται η -τηλεοπτική κυρίως- διαφώτιση του παγκόσμιου κοινού για τους θησαυρούς που κείτονται στα βάθη των ωκεανών αλλά και τη μόλυνση που απειλεί τα πάντα.
Και βέβαια το 1943 συνυπέγραψε την εφεύρεση του περίφημου «Aqua-Lung», της καταδυτικής συσκευής που επέτρεψε την υποθαλάσσια εξερεύνηση, συνδέοντας για πάντα το όνομά του με τη ζωή στο βαθύ μπλε.
Ποιος μπορεί εξάλλου να ξεχάσει την «Καλυψώ» του, με την οποία όργωσε πέλαγα και ωκεανούς, ή τη σπουδαία δουλειά του στον «Σιωπηλό Κόσμο»;
Αυτός ήταν ο θαλασσάνθρωπος Ζακ-Ιβ Κουστό, ο άνθρωπος που ένιωθε στη στεριά σαν ψάρι έξω από τα νερά του...
Πρώτα χρόνια
Ο Ζακ-Ιβ Κουστό γεννιέται σε χωριό της νοτιοδυτικής Γαλλίας, κοντά στο Μπορντό, στις 11 Ιουνίου 1910 ως το νεότερο από τα δύο παιδιά μιας μεσοαστικής οικογένειας. Ο Ζακ γεννιέται με προβλήματα στομάχου και αναιμία και το φιλάσθενο παιδί πέρασε προσεκτικά τα πρώτα χρόνια της ζωής του.
Παρά την εύθραυστη υγεία του ωστόσο, ο πατέρας τού μαθαίνει κολύμπι στην τρυφερή ηλικία των 4 ετών. Από τότε θα ξεκινήσει η μακρά και σφοδρή γοητεία που του άσκησε το υγρό στοιχείο, που μπορούσε να συγκριθεί μόνο με την άλλη του αγάπη, τη μεγάλη του περιέργεια για τα μηχανικά αντικείμενα και τον τρόπο λειτουργίας τους.
Στο σχολείο δεν τα πήγαινε ιδιαίτερα καλά και σε ηλικία 13 ετών στέλνεται εσώκλειστος σε σχολείο στην Αλσατία. Αφού ολοκληρώσει τις σχολικές του υποχρεώσεις και την απαραίτητη προπαρασκευαστική σχολή, το 1930 θα τον βρει στη Ναυτική Ακαδημία της Γαλλίας, με όνειρο να υπηρετήσει στις θάλασσες.
Αποφοιτώντας με τον βαθμό του αξιωματικού, υπηρετεί τελικά πάνω σε καράβι του γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού, μην παραλείποντας φυσικά να έχει πάντα μαζί του τη φωτογραφική του μηχανή, με την οποία απαθανατίζει θαλάσσια στιγμιότυπα ψαράδων και αλιέων μαργαριταριών. Αργότερα η φωτογραφική θα αντικατασταθεί από ερασιτεχνική κινηματογραφική μηχανή, με την
οποία θα καταγράψει εξωτικούς προορισμούς στον Ινδικό και τον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό.
Το 1933 ένα σφοδρό τροχαίο ατύχημα λίγο έλειψε να του στοιχίσει τη ζωή. Κατά τη διάρκεια της αποθεραπείας του, κολυμπά καθημερινά στη Μεσόγειο και γίνεται φίλος με ένα ζευγάρι γυαλιών κολύμβησης, που του ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες σε ένα εντελώς νέο σύμπαν: τον βυθό!
Την εποχή αυτή είναι που αποφασίζει ο Κουστό να εξερευνήσει τα μυστήρια του θαλάσσιου πυθμένα, εγκαινιάζοντας έτσι την οδύσσεια μιας ολόκληρης ζωής για την κατανόηση του υποθαλάσσιου κόσμου.
Το 1937 ο Κουστό παντρεύτηκε την εκλεκτή της καρδιάς του, Simone Melchior, με την οποία θα αποκτούσε αργότερα δύο παιδιά, τα οποία τον ακολουθούσαν πάντα στις εξερευνητικές του αποστολές και τα υποθαλάσσια ταξίδια του.
Η σύζυγός του πέθανε το 1990 και έναν χρόνο αργότερα ο 80χρονος πια εξερευνητής παντρεύτηκε για δεύτερη φορά: με τη νέα του σύζυγο Francine Triplet απέκτησε μια κόρη και έναν γιο, καρποί
που γεννήθηκαν μάλιστα όταν η Simone ήταν ακόμα στη ζωή.
Διάσημος εξερευνητής
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν το Παρίσι έπεσε στα χέρια του ναζί κατακτητή, ο Κουστό και η οικογένειά του βρήκαν καταφύγιο σε μια μικρή πόλη της Γαλλίας κοντά στα ελβετικά σύνορα. Εκεί θα συνεχίσει τις έρευνές του για την υποθαλάσσια ζωή και θα γυρίσει το πρώτο του φιλμάκι, την ίδια στιγμή που θα βαλθεί να αναπτύξει καταδυτικό εξοπλισμό για να μπορεί να παραμένει στον βυθό για περισσότερο χρόνο.
Τα χρόνια του Β' Παγκοσμίου ήταν ταυτοχρόνως καθοριστικά και για την επικράτεια του scuba diving. Ο Κουστό και η παρέα του συμμετέχουν στα πειράματα για τον έλεγχο των νέων τεχνολογιών το 1943 και βάζουν κι αυτοί το χεράκι τους στην ανάπτυξη των πρώτων αναπνευστικών συσκευών!
Πάνω στην ώρα, εξελίσσουν τεχνολογία που εμφανίστηκε εκείνη την εποχή και παρουσιάζουν το λειτουργικότατο «Αqua-Lung», τον αναπνευστικό μηχανισμό που επέτρεπε στους δύτες να παραμένουν υποβρύχια για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους...
Ο ίδιος διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο και στην ανάπτυξη της πρώτης αδιάβροχης κάμερας, μέσω ενός «κελύφους» που μπορούσε να αντέξει τις μεγάλες πιέσεις του βυθού. Την ίδια εποχή γράφει Ιστορία και σε έναν άλλο τομέα: στην καταγραφή της υποθαλάσσιας ζωής!
Γυρίζει το μνημειώδες «Σε βάθος 18 μέτρων» («Par dix-huit mètres de fond» - 1942/1943) ως το πρώτο ιστορικά φιλμάκι που γυρίστηκε κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Σειρά έχουν κατόπιν τα «Ναυάγια» («Épaves»), αν και η εξερευνητική δραστηριότητα έμελλε να διακοπεί από τον πόλεμο: ο Κουστό υπηρετεί στο Πολεμικό Ναυτικό και λαμβάνει μέρος στις ναυμαχίες, την ίδια ώρα που με την κάμερά του καταγράφει τις κινήσεις των στρατευμάτων.
Τα πολεμικά του κατορθώματα θα του φέρουν πλήθος μεταλλίων και τιμών από το γαλλικό κράτος, ενώ μετά το τέλος των φονικών εχθροπραξιών ο Κουστό θα συνεργαστεί για άλλη μια φορά με το Πολεμικό Ναυτικό, τώρα για την απομάκρυνση των υποθαλάσσιων ναρκών.
Ανάμεσα στις αποστολές αυτές ξεκλέβει πάντα χρόνο για τις προσωπικές του υποθέσεις, την υποθαλάσσια εξερεύνηση του βυθού δηλαδή. Στον ελεύθερο χρόνο του πειραματίζεται με καταδυτικές συσκευές και κινηματογραφικές τεχνικές και πού τον χάνεις πού τον βρίσκεις, πάντα κάτω από το νερό θα είναι.
Το 1948 είναι η στιγμή που ο Κουστό, από κοινού με τον καλό του φίλο και συνοδοιπόρο Philippe Tailliez, αλλά και μια ομάδα έμπειρων ναυτών και ακαδημαϊκών ερευνητών, θα κάνει την πρώτη μεγάλης κλίμακας υποθαλάσσια εξερεύνηση στη Μεσόγειο αναζητώντας ερείπια ρωμαϊκού πλοίου.
Αυτή έμελλε να είναι άλλη μια πρωτιά για τον μπροστάρη της υποθαλάσσιας ζωής, καθώς λογίζεται ως η πρώτη ιστορικά υποθαλάσσια αρχαιολογική επιχείρηση, στην οποία χρησιμοποιήθηκαν μηχανικά μέσα για την αναπνοή. Το γεγονός άνοιξε ένα νέο πεδίο έρευνας, την υποθαλάσσια αρχαιολογία!
Η μεγάλη στιγμή είναι ωστόσο το 1950, όταν ο Κουστό ναυλώνει ένα παλιό βρετανικό ναρκαλιευτικό και το μετατρέπει σε ωκεανογραφικό σκάφος. Κι έτσι γεννήθηκε η φημισμένη «Καλυψώ»...
Συγγραφικές, κινηματογραφικές και τηλεοπτικές δουλειές
Ο Κουστό πάλευε βέβαια πάντα να βρει χρηματοδότηση για τις αποστολές του και αναρίθμητες εξερευνήσεις έπρεπε να ματαιωθούν εξαιτίας της έλλειψης πόρων. Συνειδητοποίησε λοιπόν κάποια στιγμή ότι έπρεπε να τραβήξει την προσοχή των media, αλλά και να κάνει τον κόσμο να καταλάβει γιατί ήταν τόσο σημαντικές οι υποθαλάσσιες αποστολές του, ώστε να εξασφαλίσει τις απαραίτητες πηγές για τη συνέχιση της ερευνητικής δουλειάς του.
Κι έτσι το 1953 δημοσιεύει το βιβλίο «Ο Σιωπηλός Κόσμος», που θα γυριζόταν αργότερα στο πολυβραβευμένο και μνημειώδες ομώνυμο φιλμ, κάνοντάς τον διασημότητα!
Η τρομακτική επιτυχία τού επέτρεψε να χρηματοδοτήσει μόνος του πια την αποστολή στην Ερυθρά Θάλασσα, ενώ στην επόμενη στον Ινδικό Ωκεανό χορηγοί του ήταν η γαλλική κυβέρνηση και το National Geographic Society.
Στο υπόλοιπο της δεκαετίας, ο Κουστό έκανε αναρίθμητες εξερευνητικές αποστολές με την «Καλυψώ» και την οικογένειά του, τόσο την πραγματική όσο και το πιστό πλήρωμά του, φέρνοντας στο φως τα διαπρεπή μυστήρια του βυθού και τον άγνωστο κόσμο που κατοικεί στα έγκατα των θαλασσών.
Ο Κουστό θα εγκαινιάσει την τηλεοπτική του περιπέτεια με το ωριαίο αφιέρωμα «The World of Jacques-Yves Cousteau» στο δίκτυο ABC το 1966, ενώ δύο χρόνια αργότερα θα σκαρώσει την πρώτη του τηλεοπτική σειρά, το μνημειώδες «The Undersea World of Jacques Cousteau», το οποίο θα τρέξει για 9 ολόκληρες σεζόν!
Εκατομμύρια άνθρωποι έμαθαν για τον συναρπαστικό κόσμο του βυθού από τον Κουστό και το ατρόμητο πλήρωμά του, καθώς περιδιάβαιναν πέλαγα και ωκεανούς αποκαλύπτοντας τα χρονικά της ζωής στο υγρό στοιχείο. Ήταν μέσα από την περιήγησή του στις θάλασσες του κόσμου που θα άρχιζε ο Κουστό να συνειδητοποιεί προοδευτικά την καταστρεπτική δράση της παγκόσμιας μόλυνσης στους ωκεανούς της Γης. Το έργο του στον τομέα της ευαισθητοποίησης του κοινού για την περιβαλλοντική ρύπανση λογίζεται επίσης κολοσσιαίο.
Και βέβαια ο Κουστό ασχολήθηκε ειδικότερα με διάφορα θέματα του υποθαλάσσιου κόσμου, τα οποία ανέπτυξε στα γνωστά του βιβλία για τον «Καρχαρία» (1970) και τα «Δελφίνια» (1975), χαρίζοντάς μας παράλληλα και μια κριτική αποτίμηση του θαλάσσιου σύμπαντος στο «Jacques Cousteau: The Ocean World» του 1985.
Με τη φήμη που απολάμβανε πια και την υποστήριξη οργανισμών και κοινωφελών ιδρυμάτων, ο Κουστό ίδρυσε το Cousteau Society το 1973, σε μια ακόμη προσπάθεια να ευαισθητοποιήσει το παγκόσμιο κοινό για τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την επαπειλούμενη καταστροφή τους. Ο οργανισμός επεκτάθηκε γρήγορα και σύντομα καμάρωνε τα 300.000 μέλη του σε διεθνές επίπεδο!
Στη δεκαετία του 1980, ο Κουστό συνέχισε τα τηλεοπτικά αφιερώματά του, αν και πλέον είχαν σαφώς πιο οικολογικό χαρακτήρα: ο θαλασσοδαρμένος εξερευνητής μετακινήθηκε προοδευτικά από τις εξερευνητικές επιχειρήσεις στην προσπάθεια για προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Τον Ιούνιο του 1979 ο Ζακ-Ιβ γνώρισε μια τραγωδία, όταν ο γιος του Φιλίπ σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα στην Πορτογαλία. Άλλο ένα «παιδί» του έμελλε να χαθεί στις 8 Ιανουαρίου 1996, όταν μια φορτηγίδα εμβόλισε κατά λάθος την «Καλυψώ» και αυτή αποτραβήχτηκε για πάντα στον βυθό έξω από το λιμάνι της Σιγκαπούρης.
Απτόητος ο μεγάλος θαλασσοπόρος, προσπάθησε να συγκεντρώσει κονδύλια για την απόκτηση νέου ωκεανογραφικού, αλλά δεν θα προλάβαινε να αντικαταστήσει το θρυλικό πλοίο, καθώς πέθανε αναπάντεχα στο Παρίσι στις 25 Ιουνίου 1997, σε ηλικία 87 ετών.
Μετά τον θάνατό του, τόσο η περιουσία όσο και το ίδρυμά του αποτέλεσαν μήλο της έριδος για τους οικείους του, σε μια μακρά δικαστική διαμάχη που τακτοποιήθηκε τελικά το 2000, όταν ο γιος του Ζαν-Μισέλ αποποιήθηκε την κληρονομιά και εγκατέλειψε το Cousteau Society ιδρύοντας το δικό του ίδρυμα, το Oceans Futures Society...
