Φάροι: στο όριο γης και θάλασσας

Φάροι πέτρινοι, τσιμεντένιοι και πλινθόκτιστοι που βρίσκονται σε ακρωτήρια, απόκρημνες πλαγιές ή ερημικές παραλίες.

Μεταξύ ουρανού και θάλασσας, απλώνουν στη νύχτα το σημάδι τους σε πλοία περαστικά, ενώ όταν η μέρα προβάλλει σεμνά, υποτάσσονται στο μεγαλείο του φωτός.
Ο φάρος, το μάτι του καπετάνιου, αλλά και ο φάρος το μάτι του μοναχικού φαροφύλακα, που επιμένει να δηλώνει πως είναι εκεί, με συντροφιά
τις εικόνες από πλοία και βάρκες που χάνονται στον ορίζοντα.
Ο φάρος, όμως, τελευταία και στα σχέδια του αρχιτέκτονα που ανέλαβε να καταθέσει ένα κομμάτι της ψυχής του προκειμένου να αναστηλωθούν αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που κινδύνευσαν σ' ένα απόμακρο ακρωτήρι.

Στο όριο γης και θάλασσας
Καλοκαίρι και χειμώνας, το βάσανο της καταιγίδας και η αιχμηρή γαλήνη της καλοκαιρίας βασιλεύουν ανενόχλητα στους φάρους.
Η πρόσβαση σε κάποιους από αυτούς αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία.
Οταν ο καιρός είναι καλός δεν ξεχωρίζεις τον ουρανό από τη θάλασσα και τα πανιά των πλοίων μοιάζουν να 'χουν κολλήσει ψηλά στον ουρανό και τα σύννεφα σαν να 'χουν κατέβει στη θάλασσα.
Τα καράβια στα ανοιχτά γράφουν στον αέρα μια μεγάλη σπείρα καπνού, που μένει εκεί σχηματίζοντας κύκλους και καμπύλες διακοσμητικές σαν να είναι ο αέρας μια φίνα γάζα και κρατάει τα πράγματα ανάερα στο δίχτυ του, λικνίζοντάς τα απαλά πέρα-δώθε.
Το βράδυ, προπαντός, όταν έχει ο ουρανός λίγη ομίχλη, οι φωτεινές τους δέσμες διακρίνονται ολοκάθαρα να γυρίζουν σαν να είναι τεράστιες ομπρέλες λούνα παρκ.
Τον χειμώνα, τα πράγματα αλλάζουν.
Οι φάροι ξεπροβάλλουν μπροστά μας τεράστιοι, γυμνοί και αλύγιστοι, ασπρόμαυροι, θαμπωτικοί. Βλέπεις τα κύματα να σπάνε και να γίνονται χίλια άσπρα κομμάτια, σαν γυαλιά που συνθλίβονται πάνω στα βράχια.
Νύχτα και μέρα, μήνας και χρόνος τρέχουν άμορφα μαζί.
Δύσκολες οι συνθήκες για τους φαροφύλακες.
Οι «μοναχοί της θάλασσας» μένουν αποκλεισμένοι για μέρες όταν έχει κακοκαιρία, πάνω σ' έναν βράχο μεγάλο, στη μέση του πουθενά.
Βδομάδα μπαίνει βδομάδα βγαίνει, η θύελλα να έρχεται και τα παράθυρα να τα σκεπάζει ο αφρός, τα πουλιά να χυμούν στο φανάρι κι όλος ο τόπος να σείεται, να μην μπορείς ούτε τη μύτη σου να βγάλεις έξω από την πόρτα, μην και σε πάρει η θάλασσα.
Το εσωτερικό λιτό και λιγοστά τα αντικείμενα που τους συντροφεύουν κατά την παραμονή τους. Ενα ραδιόφωνο, μια εφημερίδα, ένα περιοδικό και μερικές φορές και τηλεόραση.
Οι εικόνες της Παναγιάς και του Αϊ-Νικόλα πάντα κρεμασμένες στον τοίχο για τα... δύσκολα.
Ο ξενώνας και ο πύργος λειτουργούν σαν ένας οργανισμός με άμεση επικοινωνία.
Οι χώροι της οικίας διαθέτουν δωμάτια, μαγειρείο και αποθήκες καυσίμων.
Ο χρόνος στον φάρο κυλά πολύ αργά.
Κατά διαστήματα εμφανίζονται και κάποιοι επισκέπτες, που είτε έφτασαν μέχρι τον φάρο τυχαία είτε ακολουθώντας τα μονοπάτια για να απολαύσουν τη θέα και το ηλιοβασίλεμα.

Η ζωή στον φάρο
Ξεχωριστή είναι η περίπτωση της οικογένειας Καραγιάννη, η οποία πριν από 11 χρόνια πήρε τη... μεγάλη απόφαση να ζήσει σ’ έναν φάρο.
Για τον Δημήτρη και τη σύζυγό του, Ελένη, η ιδέα να μείνουν σε φάρο ήταν όνειρο των εφηβικών τους χρόνων.
«Θα πάω στο Πολεμικό Ναυτικό για να γίνω φαροφύλακας», είχε πει στην Ελένη πριν ακόμη κάνουν οικογένεια.
Και ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και το ανέφικτο έγινε πραγματικότητα, μόνον που στη ζωή τους προστέθηκε η 16χρονη, σήμερα, κόρη τους, Σωτηρία.
Ενα κορίτσι που μεγάλωσε στον φάρο.
O φάρος στον οποίο διαμένουν είναι εγκαταστημένος στη βόρεια πλευρά της πόλης της Xαλκίδας, στη θέση Kακοκεφαλή.
Είναι χτισμένος σαν λεπτός πύργος, με αρμολογημένη πέτρα και στην κορυφή βρίσκεται το δωματιάκι του φανού.
«Ενθουσιάστηκα όταν μου ανακοίνωσε ο Δημήτρης ότι θα μείνουμε σε φάρο», εξομολογείται η Ελένη.
«Παρόλο που το οίκημα είναι στρατιωτικό, δουλέψαμε πολύ σκληρά και διαμορφώσαμε τον χώρο για να είναι λειτουργικός.
Τα κάναμε όμως όλα με μεγάλη ευχαρίστηση».
Για τον Δημήτρη, η ζωή στον φάρο είναι «θείο δώρο».
Οπως αναφέρει ο ίδιος, «κάθε εποχή έχει τις ομορφιές της».
«Τον χειμώνα έχει παραπάνω αέρα και κρύο, αλλά το συνηθίζεις.
Δεν νιώθουμε καθόλου αποκομμένοι από την πόλη.
Tο σημαντικότερο για μας είναι ότι και η Σωτηρία έχει αγαπήσει αυτό το μέρος, και χάρη σε αυτό μεγάλωσε μέσα στη φύση.
Σύμμαχο στην προσπάθειά μας έχουμε το ΓEN, που από την πρώτη στιγμή ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημά μας να μείνουμε όλοι μαζί στον φάρο».

Ταξίδι στην Ιστορία
Για κάθε ναυτικό, φάρος σημαίνει ελπίδα, αισιοδοξία και ασφάλεια της ρότας του.
Για τον υπόλοιπο κόσμο είναι ένα θέμα που αγγίζει πάντα κάποιες λεπτές χορδές της ψυχής του.
Η ύπαρξη των φάρων συνδέεται με την προσπάθεια των πρώτων θαλασσοπόρων να διασχίσουν τις θάλασσες.
Η Μεσόγειος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μάνα των φάρων», καθώς στα νερά της εμφανίζονται τα πρώτα «φανάρια» παγκοσμίως.
Στα νυχτερινά ταξίδια των ναυτικών, «συνοδοιπόροι» ήταν οι πυρσοί, που οι αρχαίοι ναυτικοί -Φοίνικες, Ελληνες- άναβαν σε κορυφές λόφων ή εισόδους πόλεων.
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές προκύπτει ότι τουλάχιστον από το 1650 υπήρχαν φάροι στα νερά του Αρχιπελάγους και της Κρήτης.
Οι φάροι αυτοί κάλυπταν τα μεγάλα λιμάνια της εποχής, ενώ στις μικρότερες σκάλες δεν υπάρχουν ενδείξεις για μόνιμο φωτισμό.
Τα λιμάνια της Χίου (1420), της Ρόδου (1490), της Μεθώνης και τα κρητικά λιμάνια σημειώνονται σε δεκάδες αποτυπώσεις με φάρους στους λιμενοβραχίονές τους.
Κατά την οθωμανική επικυριαρχία επικρατούσε σκοτάδι σε όλα τα πολυδαίδαλα παράλια της Πελοποννήσου και του Αιγαίου.
Με την αγγλική κατοχή των Επτανήσων, μια αλυσίδα από φάρους, που κτίζονται με συστηματικό σχεδιασμό και σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές δικτύων, καλύπτει μέσα σε λίγες δεκαετίες το σύνολο των νησιών.
Ο πρώτος φανός του νεοσύστατου ελληνικού κράτους άναψε το 1829 στο στόμιο του λιμανιού της Αίγινας, όταν ο Καποδίστριας ανακήρυξε την Αίγινα πρωτεύουσα της Ελληνικής Πολιτείας.
Το 1887 ιδρύεται η Υπηρεσία Φάρων.
Σήμερα το Ελληνικό Φαρικό Δίκτυο (η αρμοδιότητα για τους φάρους ανήκει στο Πολεμικό Ναυτικό) αριθμεί 120 παραδοσιακούς (πέτρινους) φάρους, με έντονα σημάδια φθοράς και ερήμωσης στο μεγαλύτερο ποσοστό τους.
Τα σπάνια αυτά μνημεία, μοναδικής πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, έχουν αφεθεί στη φθορά του χρόνου.
Στις πληγές της εγκατάλειψης έρχεται να προστεθεί και η ανθρώπινη αμέλεια, η οποία έχει ως μόνιμη δικαιολογία την έλλειψη των απαραίτητων κονδυλίων.
Τοίχοι κιτρινισμένοι, σοβάδες που πέφτουν, σπασμένες πόρτες και παράθυρα, συνθέτουν το παζλ πολλών φάρων.
Αυτή την εγκατάλειψη ήρθε να ανατρέψει ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Ευταξιόπουλος, ο οποίος, με τη βοήθεια του ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη», επιμελήθηκε την αναπαλαίωση των φάρων του Ταινάρου και του Μαλέα στην Πελοπόννησο.
Μαζί με το συνεργείο του έζησαν και εργάστηκαν στους φάρους για αρκετούς μήνες, σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, αλλά το αποτέλεσμα των αναστηλώσεών τους υπήρξε μοναδικό, όπως και η εμπειρία που αποκόμισαν.
Ωστόσο, η ανακατασκευή των φάρων δεν θα μπορούσε να γίνει αν δεν υπήρχαν οι άνθρωποι που ζουν εκεί και είδαν με ενθουσιασμό αυτή την προσπάθεια.
Η συμμετοχή τους στην αναπαλαίωση ήταν γι’ αυτούς μια μεγάλη γιορτή, αφού κατάφεραν να σώσουν τα στολίδια των περιοχών τους.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο φάρος του Ταινάρου κατασκευάστηκε από τους Γάλλους στα 1882 και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1887.
Το ακρωτήριο Μαλέας ή Κάβο Μαλιάς βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου και λογχίζει τη Μεσόγειο.
Ο ιστορικός πετρόκτιστος φάρος του δεσπόζει στο ομώνυμο ακρωτήριο, από το 1883.
Το όνομά του είναι στενά συνυφασμένο με τον κίνδυνο, καθώς ο διάπλους του Μαλέα αποτελούσε ανέκαθεν εφιάλτη για τους ναυτικούς.
Το «μικρό Αγιον Ορος» της Ελλάδας κατάφερε όχι μόνο να αξιοποιηθεί, αλλά και να αλληλεπιδράσει σε ένα δίκτυο ανθρώπων.
Η κατασκευή του κουβαλά όλη τη γοητεία εκείνης της εποχής, όπως άλλωστε και όλοι οι πέτρινοι φάροι στην Ελλάδα καταφέρνουν να κρατούν ζωντανό το παρελθόν.
Μαρίνα Ζιώζιου
Σβήνουν τα φώτα των φάρων; διαβάστε ΕΔΩ