Η λέξη "Κλήδωνας" προέρχεται από την αρχαία λέξη "κλήδων" που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, προφητεία.
Ο Στράβωνας, ο Διόδωρος και άλλοι, αναφέρουν πως την μαντική ικανότητα πρωτοδίδαξε ο θεός Απόλλωνας στους Κρήτες.
Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει ότι ο Κλήδωνας και οι μάντεις υπήρχαν επί εποχής εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο το 1.500 π.Χ. Έτσι, ο Κλήδωνας θεωρείται κατ εξοχήν Κρητικό έθιμο, αλλά με τον καιροί επεκτάθηκε σ όλη την Ελλάδα.
Αργότερα, στα χρόνια του Βυζαντίου συναντάμε το έθιμο σαν λατρεία του Ήλιου. Με τα χρόνια, ο Κλήδωνας χάνει το χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίζεται στους ερωτικούς χρησμούς από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί της τύχης.
"Κλειδώνουμε τον κλήδωνα μ ένα μικρό κλειδάκι
κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι"
Ο κλήδωνας ήταν από τα πιο προσφιλή έθιμα και πραγματοποιούνταν ανήμερα τ Αϊ - Γιάννη του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου.
Την παραμονή της εορτής ανύπαντρα κορίτσια με πήλινο βάζο πήγαιναν σε φιλικά σπίτια κι έπαιρναν το "αμίλητο νερό". Σύμφωνα με την παράδοση, ο πατέρας του Προδρόμου ήταν βουβός μέχρι τη γέννηση του γιου του.
Έτσι λοιπόν τα κορίτσια ζήταγαν το νερό χωρίς να μιλήσουν καθόλου. Μετά, έπαιρναν βόλτα τα σπίτια της γειτονιάς κι ο καθένας έριχνε στο βάζο από ένα σημάδι π.χ. ένα κουμπί, ένα καρφί, ένα σουγιά.
Την άλλη μέρα, συγκεντρώνονται όλοι σε ένα σταυροδρόμι κι ένας βγάλτης - τραβούσε απ το νερό ένα αντικείμενο και λεγόταν ένα τετράστιχο που ανήκε στον κάτοχο του αντικειμένου.
Τα τετράστιχα, είναι ερωτικά, χιουμοριστικά, σατιρικά και πικάντικα κάποτε.
Ανοίξτε τον κλήδονα
και στρώστε τα βελούδα
για να περάσει ο βασιλιάς
και η βασιλοπούλα.
Έχω τραγούδια να σας πω
έναν κουβά γιομάτο
και ξεπατώθηκε ο κουβάς
και πέσαν όλα κάτω.
Ανοίγουμε τον κλήδωνα
με τ Αϊ Γιαννιού τη χάρη
και όποιος έχει μήλο κόκκινο
ας έρθει να το πάρει.
Έφτασε η ώρα και η στιγμή
κι ο κλήδωνας ανοίγει
και καθενός το ριζικό
στα φανερά ξανοίγει.
Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα
κι η γάτα να διαβάζει
Τότε και συ θα παντρευτείς
να κάνει ο κόσμος χάζι.
Θα πάρεις άντρα όμορφο
με αετίσιο μάτι.
το ριζικό του κλήδωνα
τον λέει ακαμάτη!
Για τον κακολόγο λεγόταν το εξής τετράστιχο:
Της μαύρης κότας τα φτερά
στη γη να τιναχτούνε
και της κακιάς γειτόνισσας
τα μάτια να της βγούνε.
Το απόγευμα, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί.
Ακόμα και σήμερα, ο λαός ανάβει μεγάλες φωτιές και πολλοί πηδούν 3 φορές πάνω απ αυτές για να εξορκίσουν το κακό και να έχουν όλο το χρόνο υγεία και ευτυχία. Στις φωτιές ρίχνονται και οι "Μάηδες", τα ξερά πια στεφάνια από τη γιορτή της Πρωτομαγιάς.
