Τα τελευταία 25 χρόνια <<έχει αναγνωριστεί η εξαιρετική ευαλωτότητα των μικρών παιδιών σε κίνδυνο για αναπτυξιακά προβλήματα....καθώς και εκείνων με αναπηρίες>> (Guralnick, 1998). Σήμερα, η ειδική αγωγή της πρώιμης παιδικής ηλικίας αποτελεί ένα από τα προεξέχοντα και αναπτυσσόμενα συστατικά της εκπαίδευσης και η δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος υπηρεσιών Πρώιμης Παρέμβασης αποτελεί εθνική προτεραιότητα.Το νηπιαγωγείο ως χώρος εκπαίδευσης αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό σχολικό πλαίσιο, μια και σε αυτό εδραιώνονται οι βάσεις για την περαιτέρω σχολική ζωή ενός μαθητή.
Είναι σημαντικό να τονιστεί η σπουδαιότητα της έναρξης της παρέμβασης σε όσο το δυνατό μικρότερη ηλικία. Η πλαστικότητα του εγκεφάλου κατά τη βρεφική και νηπιακή ηλικία είναι τέτοια που επιτρέπει στην πρώιμη παρέμβαση να αναπτύξει τις εγκεφαλικές περιοχές που πάσχουν ή δυσλειτουργούν και κατά συνέπεια να αλλάξει δραματικά την αναπτυξιακή εικόνα του παιδιού με πολύ γρηγορότερους ρυθμούς απ’ ότι οποιαδήποτε παρέμβαση μπορεί μετά την ηλικία των έξι ετών (Thomaidis & Kaderoglou, 2000).
Η Πρώιμη Παρέμβαση περιλαμβάνει ένα ολόκληρο σύστημα εκπαιδευτικών ,οικογενειακών υποστηρίξεων και υποστηρίξεων φροντίδας του παιδιού, σχεδιασμένων να μειώσουν τις επιδράσεις των αναπηριών ή να εμποδίσουν την εμφάνιση μαθησιακών και αναπτυξιακών προβλημάτων αργότερα στη ζωή για παιδιά που θεωρείται ότι βρίσκονται σε επικινδυνότητα να εμφανίσουν παρόμοια προβλήματα ( Smith and Guralnick, 2007). Ετσι, όσο πιο νωρίς εντοπιστούν και αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάθε παιδί, τόσο πιο ευοίωνο προδιαγράφεται το μέλλον των παιδιών αυτών τόσο στο μαθησιακό, όσο και σε άλλους τομείς.
Μάλιστα, ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στην πρώιμη διάγνωση από την προσχολική ηλικία του παιδιού, για μια έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση (Αναστασίου, 1998, Στασινός, 2009). Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει στο παρελθόν, παρέχονται ισχυρές ενδείξεις ότι τα παιδιά σε κίνδυνο για εμφάνιση αναπτυξιακής καθυστέρησης και φτωχών σχολικών επιτευγμάτων ανταποκρίνονται θετικά σε συστηματική πρώιμη παρέμβαση. Επίσης, αναδεικνύονται δύο παράγοντες που φαίνεται να σχετίζονται σημαντικά με την τελική αποδοτικότητα της πρώιμης παρέμβασης : Την εντατικότητα της παρέμβασης και το επίπεδο της συμμετοχής των παιδιών και των οικογένειών τους ( Guralnick and Conlon, 2007). Επιπροσθέτως οι επιστήμονες που ασχολούνται με τα οφέλη της πρώιμης παρέμβασης τονίζουν ότι μόνο με την πρώιμη παρέμβαση και τα κατάλληλα δομημένα προγράμματα σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή, καταφέρνουν τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες να φτάσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.
Σήμερα, είναι κοινώς αποδεκτό ότι η βρεφική και νηπιακή ηλικία είναι δύο χρονικές περίοδοι που συμβάλουν και επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη μάθηση. Για το λόγο αυτό άλλωστε, η άποψη αρκετών επαγγελματιών (εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι κλπ) φαίνεται να συγκλίνει αρκετά ως προς τη σπουδαιότητα και αναγκαιότητα της πρώιμης ανίχνευσης και παρέμβασης, κατά τη διάρκεια μιας τόσο κρίσιμης περιόδου, όπως η προαναφερόμενη, δεδομένου ότι το ήδη το 1/3 των παιδιών προσχολικής ηλικίας βρίσκεται σε επικινδυνότητα για σχολική αποτυχία (Τζουριάδου, 2001). Ειδικότερα, η επικινδυνότητα σχετίζεται άμεσα με ανάλογους παράγοντες που τείνουν να «αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης προβλημάτων σε διάφορους τομείς ανάπτυξης και προσαρμογής των παιδιών» (Durlak, 1995). Οι παράγοντες αυτοί, όπως σημειώνουν οι Χατζηχρήστου, Λαμπροπούλου και Αδαμοπούλου (χ.χ.) εντοπίζονται στο σχολείο, στο ίδιο το παιδί, στην κοινότητα, στους γονείς και στους συνομηλίκους-φίλους των παιδιών. Βάσει των παραπάνω στοιχείων, ερευνητικές διαπιστώσεις έχουν προβεί στη δημιουργία ποικίλων προγραμμάτων πρώιμης ανίχνευσης, παρέμβασης και προαγωγής της ψυχικής υγείας των παιδιών που βρίσκονται σε επικινδυνότητα
Οι περισσότεροι επαγγελματίες της ειδικής αγωγής στην πρώιμη παιδική ηλικία συμφωνούν ότι τα προγράμματα της έχουν τους εξής στόχους (Heward., 2008) :
-Εντοπισμός των παιδιών που τείνουν να συναντήσουν δυσκολίες στη μάθηση με τον ερχομό τους στο σχολείο
- Yποστήριξη της οικογένειας για την επίτευξη των στόχων της.
-Προαγωγή της εμπλοκής, της ανεξαρτησίας και της επάρκειας του παιδιού.
- Προαγωγή της ανάπτυξης σε όλους τους σημαντικούς τομείς.
- Καλλιέργεια και υποστήριξη της κοινωνικής επάρκειας.
- Διευκόλυνση της γενικευμένης χρήσης των δεξιοτήτων
-Προετοιμασία και υποστήριξη των παιδιών για ομαλοποιημένες εμπειρίες ζωής με τις οικογένειες, το σχολείο και στην κοινότητα.
-Υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους για ομαλές μεταβάσεις
- Πρόληψη ή ελαχιστοποίηση της ανάπτυξης μελλοντικών προβλημάτων ή αναπηριών.
Αντιμετωπίζοντας και μειώνοντας την ένταση του προβλήματος δίνουμε τη δυνατότητα στο παιδί να σταθεί κατά το δυνατό ανεμπόδιστα και ισότιμα με τα άλλα παιδιά, στην έντονη αναπτυξιακή πορεία με τις τεράστιες απαιτήσεις και την καθοριστική σημασία (Μαρκοβίτης, 1998 :31-32). Αυτός λοιπόν είναι και ο στόχος της ειδικής εκπαίδευσης στην πρώιμη παιδική ηλικία, είναι δηλαδή η προσπάθεια για ελαχιστοποίηση του βαθμού στον οποίο τα παιδιά εξαρτώνται από τους άλλους και διαφέρουν από τους συνομηλίκους τους. Η παροχή εξειδικευμένης διδασκαλίας σε μια προσπάθεια << θεραπείας της καθυστέρησης που προκαλεί η αναπηρία του παιδιού και πρόληψης της εμφάνισης δευτερογενών αναπηριών>> αποτελεί την ακρογωνιαία λίθο του έργου των ειδικών παιδαγωγών της πρώιμης παιδικής ηλικίας ( Sandall, Schawartz and Joseph, 2001).
Ο χώρος του νηπιαγωγείου επιτρέπει κανείς να εντοπίσει τα παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολίες, χωρίς αυτή η διαδικασία να είναι επίπονη συναισθηματικά για τα παιδιά.To εναλλασσόμενο ωράριο δίνει την ευκαιρία στην παιδαγωγό προσχολικής ηλικίας να παρατηρήσει τα παιδιά σε διαφορετικές ώρες της ημέρας , πράγμα πολύ σημαντικό προκειμένου να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη άποψη και να εντοπίσει τα παιδιά που ενδεχομένως βρίσκονται σε μια ομάδα υψηλότερου κινδύνου για να εμφανίσουν κάποια αναπτυξιακή διαταραχή στο μέλλον. Σε ότι αφορά συγκεκριμένα το ίδιο το παιδί, η Πρώιμη Παρέμβαση μπορεί να ανατρέψει τους παράγοντες επικινδυνότητας, οι οποίοι θα οδηγήσουν σε κάποια μορφή αναπτυξιακής καθυστέρησης, δυσλειτουργίας καθώς και εκδηλώσεις άγχους (La Greca and Stone, 1990). Με την αντιμετώπιση και τον σχεδιασμό εξατομικευμένων προγραμμάτων ο ειδικός εκπαιδευτικός προσχολικής αγωγής μπορεί να υποστηρίξει περισσότερο αποτελεσματικά τις ανάγκες του παιδιού και τις περισσότερες φορές τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.
Ασφαλώς οι ειδικοί εκπαιδευτικοί προσχολικής αγωγής δεν κάνουν ακριβή διάγνωση. Κάτι τέτοιο ούτε στην αρμοδιότητά τους είναι, ούτε σωστό από δεοντολογική άποψη.
Μία ολοκληρωμένη διάγνωση περιλαμβάνει μια πλήρη εκτίμηση του παιδιού. Η συνεισφορά όμως των ειδικών εκπαιδευτικών στην προσχολική αγωγή μπορεί να αποδειχτεί σημαντική για μια σειρά από λόγους:
- Κάθε πρόβλημα όσο πιο νωρίς εντοπίζεται και αναγνωρίζεται τόσο πιο εύκολα
αντιμετωπίζεται. Συχνά με απλούς χειρισμούς, με κάποια εξατομίκευση μπορεί τα αποτελέσματα να είναι εντυπωσιακά. Οι ίδιοι αυτοί χειρισμοί, αργότερα, εφόσον παραταθεί, οξυνθεί και επιπλακεί το πρόβλημα, αποδεικνύονται ανεπαρκείς.
- Αποφεύγεται η συνέχιση ή μεγάλη παράταση του προβλήματος, τουλάχιστον με την ίδια ένταση.
- Περιορίζονται έτσι τα δευτερογενή προβλήματα, κυρίως συναισθηματικά και κοινωνικά, τα οποία πολλές φορές γίνονται πιο σοβαρά από το πρωτογενές πρόβλημα (Μαρκοβίτης, 1998:31-32).
Η Πρώιμη Παρέμβαση έχει επίσης εξίσου σημαντικά οφέλη και για τις οικογένειες των παιδιών που εμφανίζουν παράγοντες επικινδυνότητας (Smith, Groen and Wynn, 2000). Τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργητικά στην παρεμβατική διαδικασία, να αποδεχτούν τις ειδικές ανάγκες των παιδιών τους και να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους σχετικά με αυτό, ώστε να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες τους και να αναπτύξουν μια ισορροπημένη συναισθηματική σχέση που θα αποτρέψει δυσάρεστες συνέπειες στην ανατροφή τους.
Βέβαια, θα αποτελούσε σοβαρή μας παράλειψη να μην αναφερθούμε στα οφέλη των πρακτικών της πρώιμης παρέμβασης. Αναλυτικότερα, οι πρακτικές αυτές πέρα του ότι είναι περισσότερο αποτελεσματικές, έχουν και λιγότερες οικονομικές δαπάνες σε σχέση με τις πρακτικές της θεραπείας που θα εφαρμοστούν στην μετέπειτα σχολική περίοδο (Στασινός, 2009˙ Στασινός, 2013)
Συνοψίζοντας την ερευνητική βάση διαπιστώνουμε πως η Πρώιμη Παρέμβαση έχει θετικά αποτελέσματα για μικρά παιδιά με αναπηρίες, για παιδιά σε επικινδυνότητα για αναπτυξιακή καθυστέρηση και για τις οικογένειές τους. Αξίζει ακόμη να σημειώσουμε ότι το Κογκρέσο, παραθέτοντας στοιχεία από έρευνες και μαρτυρίες, προσδιόρισε τα ακόλουθα αποτελέσματα της πρώιμης παρέμβασης στη Βελτωμένη Νομοθετική Πράξη για την Εκπαίδευση Ατόμων με αναπηρίες του 2004 ( P.L. 108-446, USC 1431, Sec631):
-Ενίσχυση της ανάπτυξης των νηπίων με αναπηρίες , ελαχιστοποίηση της πιθανότητας αναπτυξιακής καθυστέρησης και αναγνώριση της σημαντικής εγκεφαλικής ανάπτυξης που συμβαίνει στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού.
-Μείωση του κόστους της εκπαίδευσης στην κοινωνία μας, ελαχιστοποιώντας την ανάγκη για ειδική αγωγή και συναφείς υπηρεσίες όταν τα νήπια φτάσουν στην σχολική ηλικία.
-Μεγιστοποίηση της δυνατότητας των ατόμων με αναπηρίες να ζήσουν ανεξάρτητα στην κοινωνία.
-Ενίσχυση της ικανότητας των οικογενειών να ικανοποιήσουν τις ειδικές ανάγκες των νηπίων με αναπηρίες.
Καταλήγουμε λοιπόν στο πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της πρώιμης παρέμβασης στην προσχολική ηλικία και τα οφέλη της στην μετέπειτα ανάπτυξη του παιδιού. Η παρουσία του ειδικού παιδαγωγού στην προσχολική εκπαίδευση είναι υψίστης σημασίας και καθοριστική για την ομαλή ένταξη των παιδιών στην σχολική ζωή, την ελαχιστοποίηση και την πρόληψη της ανάπτυξης μελλοντικών προβλημάτων και αναπηριών. Επίσης, η πρώιμη παρέμβαση έχει σημαντικά οικονομικά οφέλη για το κράτος εφόσον πολλές φορές τα αποτελέσματά της είναι θεαματικά και τα παιδιά δεν χρείαζονται επιπλέον υπηρεσίες ειδικής αγωγής με την εισοδό τους στο δημοτικό.
Γνωρίζουμε πως τα κενά είναι αρκετά, χωρίς όμως να μπορούμε να σας δώσουμε έναν ακριβή αριθμό, διότι η ενημέρωση από τις αρμόδιες πρωτοβάθμιες είναι ελλιπής. Πολλά παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, στα νηπιαγωγεία της χώρας μας, παραμένουν χωρίς ειδικούς εκπαιδευτικούς. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα για δωρέαν παιδεία κάτι το οποίο δυστυχώς δεν αποτελεί προτεραιότητα του αρμόδιου Υπουργείου. Κατά συνέπεια οι γονείς αναγκάζονται να μεριμνήσουν οι ίδιοι για την εκπαίδευση των παιδιών τους και στρέφονται σε ιδιωτική εκπαίδευση με αποτέλεσμα να επιβαρύνονται επιπλέον, στους δύσκολους καιρούς που βρισκόμαστε, για κάτι το οποίο θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο.
Παρακαλούμε να δείξετε την δέουσα ευαισθησία και να πραγματοποιήσετε τις απαραίτητες κινήσεις ώστε άμεσα, όλα τα νήπια με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες να έχουν πρόσβαση σε μια αξιοπρεπή εκπαίδευση.
Με εκτίμηση,
Πρωτοβουλία Νηπιαγωγών Ειδικής Αγωγής -60.50
Αναστασίου, Δ, (1998). Δυσλεξία: Θεωρία και Έρευνα, Όψεις Πρακτικής. Θεωρητικά, Διαγνωστικά και Ερευνητικά Ζητήματα.(Τόμος 1). Αθήνα: Εκδόσεις Άτραπος.
Μαρκοβίτης, Μ. (1998). Αναπτυξιακά προβλήματα κατά την παιδική ηλικία. Στο : Μέθοδοι πρώιμης παρέμβασης. (Ομάδα εργασίας). Θεσσαλονίκη: Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. Α.Π.Θ. 25-33
Στασινός, Δ. (2009). Ψυχολογία του Λόγου και της Γλώσσας. Ανάπτυξη και Παθολογία. Δυσλεξία και Λογοθεραπεία. (Αναθεωρημένη έκδοση 2015). Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
Στασινός, Δ. (2013). H Ειδική Εκπαίδευση 2020. Για μια Συμπεριληπτική ή Ολική Εκπαίδευση στο Νέο-ψηφιακό Σχολείο για Ψηφιακούς Πρωταθλητές. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
Τζουριάδου, Μ. (2001). Πρώιμη παρέμβαση: Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.
Χατζηχρήστου, Χ, Λαμπροπούλου, Αικ. & Αδαμοπούλου, Ειρ. (χ.χ.). Ψυχική ανθεκτικότητα: Βασικά θέματα ανάπτυξης και προσαρμογής των παιδιών. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου, από
http://connecting4caring.gr/sites/default/files/%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1%20(2).pdf
Durlak, J., A., (1995), School-Based Prevention Programs for Children and Adolescents, Sage, Thousand Oaks, California.
Guralnick, M. J., (1998). The effectiveness of early intervention for vulnerable children: A developmental perspective. American Journal on Mental Retardation, 102, 319–345
Guralnick, M.J., & Conlon, C. (2007). Early intervention. In M. Batshaw, L. Pelligrino, & N. Roizen (Eds.), Children with Disabilities (6th ed., pp. 511-521). Baltimore: Paul H. Brookes
Heward, W.L., (2008). Exceptional Children: An introduction to Special Education, Upper Saddle River, Prentice Hall
La Greca, A.M. and Stone, W.L.,(1990), LD status and achievement :Confounding variable in the study of children’s social status, self-esteem, and behavioral functioning. Journal of Learning Disabilities, 23 :483-90.
PUBLIC LAW 108-446— DEC. 3,(2004), Individuals with Disabilities Education Act, "PART C— INFANTS AND TODDLERS WITH DISABILITIES, 20 USC 1431. "SEC. 631
Sandall, S., Schwartz, I., &Joseph, G. (2001). A building blocks model for effective instruction in inclusive early childhood settings. Young Exceptional Children, 4(3), 3-9.
Smith, Β. and Guralnick,M. J, (2007) . Early Intervention . In R. New and M. Cochran (Eds.), Early Childhood Education : An international encyclopedia. Westport, CT: Praeger.
Smith, T., Groen, A. D., & Wynn, J. W. (2000). Randomized trial of intensive early intervention for children with pervasive developmental disorder. American Journal on Mental Retardation, 105, 269-285.
Thomaidis, L., Kaderoglou, E. et al. (2000). Does early intervention work? A controlled trial. Infants & Young Children, Vol 12 (3): 17-22.
0 Σχόλια