Στην παγκόσμια κοινωνία του 21ου αιώνα, οι ανάγκες αυτών των ατόμων για πλήρη ένταξη στο κοινωνικό σύνολο διατρανώνονται περισσότερο από ποτέ, με την κοινωνία να κωφεύει ίσως περισσότερο από ποτέ.
Με την ευχή η σημερινή ημέρα να αποτελέσει ευκαιρία ευαισθητοποίησης και πρακτικής αποδοχής των Α.με.Α., παραθέτουμε ένα σύντομο "ιστορικό της ντροπής":
1. Κατά την αρχαιότητα, οι απόψεις που διατυπώνονταν ήταν διαφορετικές. Ο Πλάτων στην "Πολιτεία" και στους "Νόμους" υπενθύμισε τις υποχρεώσεις της οικογένειας για μέλη με αναπηρία, ενώ έκανε παρατηρήσεις σχετικά με το πότε μια οικογένεια πρέπει να κάνει παιδιά. Στην αρχαία Σπάρτη ρίπτονταν στον Καιάδα αγόρια με σωματικά προβλήματα τη στιγμή που το Λυκούργειον Διάταγμα προέβλεπε εργασία στους χοιροβοσκούς για τα αγόρια με νοητική υστέρηση. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε την ύπαρξη του ανάπηρου Ηφαίστου στο συμβολιστικό δωδεκάθεο αλλά και τον περίφημο δικανικό λόγο του Λυσία. με τον τίτλο "Υπερ Αδυνάτου".
2. Η αρχαία Ρώμη επεφύλασσε πολύ άσχημη τύχη για τα Α.με.Α. μιας και αρκετά από αυτά πωλούνταν σε σκλαβοπάζαρα και αγοράζονταν από πλούσιους συμποσιάρχες με σκοπό τη διασκέδαση και τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Φυσικά, τα περισότερα από αυτά τα Α.με.Α. θανατώνονταν μετά τη "διασκέδαση".
3. Ο σκοταδιστικός Μεσαίωνας επέδραμε καταλυτικά στη μέση αντίληψη με τη θρησκοληψία να επιβάλει ότι η διανοητική ή η σωματική αναπηρία αποτελούν θεϊκή τιμωρία. Στα πολλά "ανθρωπιστικά" έργα του Μεσαίωνα θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τη διαταγή του πάπα Ιννοκέντιου του 7ου να θανατωθούν στην πυρά 15.000 Α.με.Α. Στον αντίποδα, το εξίσου θρησκόπληπτο Βυζάντιο είχε ήδη προβλέψει για υποστήριξη αυτών των ατόμων. Επρόκειτο για τις πρώτες προσπάθειες αρωγής. Η εκπαίδευση είναι ακόμη μακριά.
4. Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση θα φέρουν κυρήγματα ισότητας και μαζί τις πρώτες προσπάθειες για εκπαίδευση και αγωγή των Α.με.Α. Στα τέλη του 17ου αιώνα, στην Αβινιόν της Γαλλίας θα λειτουργήσει νοσοκομείο για κωφά παιδιά υπό τη διεύθυνση του Ιτάρ. Εκεί θα διαδραματιστεί η περίφημη "περιπέτεια του Βικτόρ, του παιδιού-λύκου", η τελική φυγή του οποίου συγκλόνισε τη γαλλική κοινωνία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το ημερολόγιο που κράταγε ο Ιτάρ όσο ασχολιόταν με τον Βικτόρ αποτελεί και το πρώτο βιβλίο ειδικής αγωγής που περιέχει στόχους, μεθοδολογία και αξιολόγηση διαδικασιών.
5. Ενώ η "Νέα Αγωγή" κερδίζει διαρκώς έδαφος, η Ψυχολογία απεμπλέκεται από τη Φιλοσοφία και η Παιδαγωγική καθιερώνεται συνειδησιακά ως επιστήμη, έρχεται η άνοδος των ναζί στην εξουσία. Είναι γνωστές οι απόψεις των ναζί και δε θα μπούμε σε λεπτομέρειες. Ωστόσο αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το 1933 είχαν καταγραφεί 56.000 Α.με.Α. στη Γερμανία, ενώ το 1934 (υπό την άνοδο των ναζί) κανένα καταγεγραμμένο! Ελπίζουμε αυτή η "εξαφάνιση" να είναι μόνο στα χαρτιά. Στο ίδιο θέατρο επιχειρήσεων, τη Γερμανία, βρέθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '90 Α.με.Α. χωρίς ονοματεπώνυμο. Όλα αυτά συνέβησαν στην πρώην Ανατολική Γερμανία, για την οποία εκφράστηκαν φόβοι ότι τα χρησιμοποιούσε ως πειραματόζωα σε φαρμακοβιομηχανίες.
6. Στα τέλη της δεκαετίας του '90 πλήθυναν οι φωνές στις Η.Π.Α. για παύση χρηματοδότησης της εκπαίδευσης των Α.με.Α. ως αναποτελεσματικής, προκειμένου αυτά τα χρήματα να διοχετευτούν στην εκπαίδευση χιμπατζήδων (!) ναρκαλιευτών. Παραμένοντας στις Η.Π.Α., το επίσημο κράτος ζήτησε πριν από λίγο καιρό δημοσίως συγγνώμη από τη Δημοκρατία της Γουατεμάλα, στην οποία ιατροφαρμακευτικές ερευνητικές αποστολές εκτελούσαν πειράματα σε Α.με.Α.: από το ένα χέρι τους εμβολίαζαν με το μικρόβιο της σύφιλης και από το άλλο ταυτόχρονα με αυτό της πενικιλίνης.
7. Στην Ελλάδα, οι πρώτες προσπάθειες για αγωγή και εκπαίδευση των Α.με.Α. ξεκίνησαν στις αρχές του 20ου αιώνα από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Το 1937, στη δίνη της μεταξικής δικτατορίας ιδρύεται το «Πρότυπον Ειδικόν Σχολείον Αθηνών». Ψυχή του είναι η Ρόζα Ιμβριώτη, η οποία εφαρμόζει έναν άριστο συνδυασμό των παιδαγωγικών επιταγών της Μοντεσσόρι, του Πεσταλότσι και του Ντεκρολύ, καθώς και πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας με κυρίαρχη την Ενιαία Συγκεντρωτική Διδασκαλία προσαρμοσμένη στις ανάγκες του Ειδικού Σχολείου. Πέρα από τη διδασκαλία και τη διεύθυνση του σχολείου, η Ιμβριώτη καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Προτείνει τη μετεκπαίδευση δασκάλων στο εξωτερικό έτσι ώστε να αποκτήσουν εξειδίκευση στην ειδική αγωγή και στη λογοθεραπεία. Μέσα στις προτάσεις της συμπεριλαμβάνονται ακόμη η εξειδίκευση των γυμναστών στη θεραπευτική γυμναστική και των ψυχιάτρων στη θεραπευτική αγωγή. Εκτός από τα θέματα μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης, η Ιμβριώτη κατέδειξε την αναγκαιότητα ίδρυσης ειδικών σχολείων και συμβουλευτικών σταθμών στην επαρχία ενώ θεωρούσε ότι η ανώτατη παιδαγωγική εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη θεραπευτική αγωγή ως βασικό στοιχείο του προγράμματος σπουδών. Οι προτάσεις αυτές θα πέσουν στο κενό ενώ η ίδια η Ιμβριώτη, θύμα του εμφυλίου και της πολιτικής όξυνσης, θα βιώσει την εξορία.
8. Στα χρόνια της Χούντας θα παρατηρηθεί μια αύξηση των νομοθετημάτων για την ειδική εκπαίδευση, ενώ την εκπαιδευτική κοινότητα συγκλονίζει η "υπόθεση Καλαντζή": εκπαιδευτικός απολυθείς επί Χούντας ως αριστερός, αυτοεξορίζεται στο εξωτερικό και στη μεταπολίτευση αναλαμβάνει τη διεύθυνση ειδικής αγωγής.
9. Το 1976 επιμορφώνονται οι πρώτοι δάσκαλοι ειδικής αγωγής στη Μαράσλειο από τον Ι.Παρασκευόπουλο, ωστόσο η βασική εκπαίδευση εξακολουθεί να γίνεται στην Ευρώπη.
10. Οι πιο ουσιαστικές προσπάθειες θα γίνουν με το νόμο 1566/85 με τον οποίο θεσπίζεται ξεκάθαρα (κεφάλαιο Ι) η εκπαίδευση των Α.με.Α. Η αυγή του 21ου αιώνα ενέτεινε αυτές τις προσπάθειες, οι οποίες όμως έχουν ακόμη πολύ δρόμο.
(Σημείωση: το παρόν άρθρο έχει αναρτηθεί και στο ιστολόγιο του Δημοτικού Σχολείου Αστακού Αιτωλοακαρνανίας)
0 Σχόλια